Rusya ile Avrupa arasındaki ekonomik savaş gaz ticaretine sıçradı

Rus enerji şirketi Gazprom'un, rubleyle ödeme sistemine uymadıkları için Bulgaristan ve Polonya'ya doğal gaz sevkiyatını durdurmasıyla Rusya ile Avrupa arasında yaklaşık 50 yıldır süren doğal gaz ticaretinde uzun vadeli anlaşmaları riske atacak yeni bir döneme girildi.

Rusya'nın geçen yıl 155 milyar metreküp doğal gaz tedarik ettiği Avrupa'daki pazar payı yüzde 40 düzeyinde bulunuyor.​​​​​​​

Gazprom, rubleyle ödeme sistemine uymadıkları için Bulgaristan ve Polonya'ya doğal gaz sevkiyatını 27 Nisan itibarıyla tümüyle durdurduğunu açıkladı.

Gazprom'un, iki ülkenin doğal gaz sevkiyatında transit ülke olduklarını hatırlatması ve bu transit gazdan kullanmaları halinde söz konusu miktarın transit sevkiyatından düşüleceği uyarısında bulunması, açıklamada ön plana çıkan detaylar arasındaydı. Polonya ve Bulgaristan üzerinden geçen transit boru hatları Almanya ve Sırbistan gibi ülkeleri de besliyor.

Avrupa Birliği (AB), Gazprom'un sevkiyatı durdurma kararına yönelik sert tepki verirken, Ukrayna savaşı nedeniyle başlayan "Rus gazından kurtulma" sürecinin hızlandırılacağı vurgulandı.

AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, konuya ilişkin düzenlediği basın toplantısında, Rusya'yı "şantaj" yapmakla suçlarken, "Rusya'dan gelen son agresif hamle, güvenilir ortaklarla çalışmamız ve enerji bağımsızlığımızı inşa etmemiz gerektiğine dair çok net bir hatırlatmadır." yorumunda bulundu.

Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov ise Rusya'nın şantaj yaptığına yönelik suçlamaları kabul etmediklerini belirterek, "Tüm yeni koşullar müşterilere önceden bildirildi." ifadesini kullandı.

Batılı ülkelerin, Rusya'nın yaklaşık 300 milyar dolar değerindeki uluslararası rezervlerini bloke ettiğini hatırlatan Peskov, "Önemli miktarda rezervimizi bloke ettiler, daha anlaşılır bir şekilde ifade etmek gerekirse çaldılar. Tüm bunlar yeni bir ödeme sistemine geçişi gerektirdi." dedi.

Bir sonraki doğal gaz ödeme tarihi mayıs ortası

Almanya, Avusturya, İtalya ve Macaristan gibi ülkelerden Rusya'nın doğal gaz ticaretinde uygulamaya koyduğu yeni sisteme yönelik "ılımlı" ifadeler basına yansırken, Polonya ve Bulgaristan'ın yanı sıra Hollanda, Baltık ve İskandinav ülkeleri bu yeni sistemi reddediyorlar.

Rus yetkililer, bazı ülkeler için bir sonraki doğal gaz ödeme tarihi için mayıs ortasına işaret ederek, rubleyle ödeme sistemine uyulmaması halinde Polonya ve Bulgaristan'ın ardından yeni ülkelere de sevkiyatın durabileceğini kaydediyor. Rus medyasında yer alan bazı haberlerde, söz konusu ülkelerin Baltık ülkeleri olabileceği öne sürüldü.

Öte yandan, Financial Times gazetesinde yer alan haberde, Almanya'dan Uniper, Avusturya'dan OMV, Macaristan ve Slovakya'nın, Rusya'nın talep ettiği şekilde Gazprombank'ta ruble hesabı açmaya hazırlandıkları öne sürüldü.

Moldova Cumhurbaşkanı Maya Sandu da Moldova merkezli televizyon kanalı Jurnal TV'de yaptığı açıklamada, Rus gazına alternatif bir kaynak bulamadıklarını belirterek, doğal gaz alımı için ihale açtıklarını ancak fiyatların çok pahalı olduğunu belirtmişti.

Avrupalı çok sayıda yetkili, Rusya'nın şartlarına uymanın yaptırımları deleceği endişesi taşırken, AB'nin 21 Nisan'da yayımladığı açıklamada, Rusya'nın yürürlüğe koyduğu uygulama kapsamında henüz tüm sürecin netleşmediği ancak yaptırımları delmeden sistem kapsamında ödeme yapılmasının mümkün göründüğüne işaret edilmişti.

Finlandiya merkezli Enerji ve Temiz Hava Araştırmaları Merkezi'nin (CREA) raporuna göre, Avrupa Birliği, Ukrayna'daki savaşın başladığı 24 Şubat'tan bu yana Rusya'dan yaklaşık 44 milyar dolar değerinde enerji ithal etti. Raporda, söz konusu miktarın geçen yılın aynı dönemine kıyasla yaklaşık iki kat daha fazla olduğu bilgisi paylaşıldı.

Uzun vadeli gaz sözleşmelerinin yasaklanması teklif edilmişti

Avrupa'da başta Almanya olmak üzere bazı ülkelerin Rus gazı alımına orta vadede devam etmesi beklenirken, Gazprom'un iki ülkeye sevkiyatı durdurmasının, Kuzey Akım 2 gibi "mega projelerin" yanı sıra uzun vadeli sözleşmeleri de etkilemesi bekleniyor.

Avrupa ile Gazprom arasında 1970'lerden bu yana devam eden doğal gaz ticaretinde temel oluşturan uzun vadeli sözleşmeler, taraflar arasında genellikle 20 ila 30 yıllık vadelerle ticareti garanti altına alıyordu.

AB tarafından Aralık 2021'de yayımlanan raporda 2049'dan sonrasını kapsayan uzun vadeli doğal gaz sözleşmelerinin yasaklanması teklif edilmişti.

Analistler de Gazprom'un Polonya ve Bulgaristan'a yönelik attığı adımın ardından, taraflar arasındaki güvenin zedelendiğini ve AB üyelerinin artık uzun süre bağlayıcılığı olan bu tür sözleşmelerden uzak durmak isteyeceğine işaret ediyor.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Batı'nın uzun vadeli sözleşmelerden uzaklaşmaya yönelik hamlelerini eleştirmiş, "(Gazprom) Üretici uzun vadeli sözleşmelerin yarattığı istikrara ilgi duyuyor. Çünkü belirli bir hacmi belirli bir fiyattan satacağını biliyor ve sonra uygun yatırım politikasını geliştiriyor. Bu, tedarikçi ve tüketici için faydalıdır." demişti.

Gazprom'u hukuki süreçler bekliyor

Gazprom ile Avrupalı müşterileri arasında önümüzdeki dönemde sıklıkla gündeme gelmesi beklenen bir diğer konu ise hukuki süreçler olacak.

Polonya'nın kamu enerji şirketi PGNiG, Gazprom'un aldığı kararın sözleşmenin ihlali olduğunu ve hukuki yollara başvuracağını söylemişti.

Bulgaristan'ın da benzer bir adım atması beklenirken, hukuki süreçlerin ardından Gazprom'un daha önce benzer durumlarda yaşandığı gibi Avrupa'daki çeşitli varlıklarına el konulabilir.

Gazprom ve Ukraynalı Naftogaz 2014'te Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü nezdinde birbiri aleyhine başvuruda bulunmuş, Naftogaz, Gazprom'un doğal gaz sevkiyat yükümlülüklerini yerine getirmediğini iddia ederek 17 milyar dolarlık ödeme talep etmişti.

Tahkim Enstitüsü, Gazprom ve Naftogaz arasındaki uyuşmazlığı Ukraynalı şirket lehine sonuçlandırmıştı. Gazprom'un Ukrayna'ya doğal gaz sevkiyatıyla ilgili yükümlülüklerini yerine getirmediğine hükmeden heyet, Gazprom'un Naftogaz'a 2,9 milyar dolar ödeme yapması yönünde karar vermişti.

Gazprom'un karara rağmen ödeme yapmaması sonucu şirketin bazı Avrupa ülkelerindeki varlıklarına tedbir getirilmişti.