İran, Rusya ve Çin: UAEA'nın İran nükleer anlaşması hakkında rapor verme yetkisi ortadan kalktı

İran, Rusya ve Çin, 2015'teki İran ile nükleer anlaşmayı destekleyen Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyinin 2231 sayılı kararının 18 Ekim itibarıyla sona ermesi nedeniyle Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının (UAEA) nükleer anlaşma hakkında rapor verme yetkisinin de ortadan kalktığını bildirdi.

İran, Rusya ve Çin'in BM Viyana ofisindeki daimi temsilcileri UAEA Başkanı Rafael Mariano Grossi’ye ortak mektup gönderdi.

Mektupta, nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları İngiltere, Fransa ve Almanya'nın, İran'a BM yaptırımlarını geri getirme adımına dair, bu ülkelerin anlaşmadaki yükümlülüklerini yerine getirmediği için yaptırımları tetikleyecek "snapback" mekanizmasını kullanma yetkisi olmadığı belirtildi.

Bu nedenle BM Güvenlik Konseyinin 2231 sayılı kararı uyarınca, kararın tüm hükümlerinin 18 Ekim 2025 tarihinde sona erdiği vurgulanan mektupta, "Bu sona ermeyle birlikte Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Başkanı'nın BM Güvenlik Konseyinin 2231 sayılı kararı kapsamındaki doğrulama ve izleme konusundaki raporlama yetkisi sona ermiştir." ifadelerine yer verildi.

İran'a BM yaptırımlarının geri getirildiği süreç

İngiltere, Fransa ve Almanya, ABD'nin tek taraflı çekilmesinden sonra uygulanmayan 2015'teki nükleer anlaşmada yer verilen ve "snapback" olarak adlandırılan, İran'a anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını yeniden getirme imkanına sahip mekanizmayı 28 Ağustos'ta işletme kararı almıştı.

Nükleer anlaşmanın taraflarından Rusya ve Çin ise BMGK'ye İran ile ortak gönderdikleri mektupta, Avrupalı ülkelerin İran'a BM yaptırımlarını geri getirebilecek "snapback" mekanizmasını işletme kararının "hukuken geçersiz" ve "mantıksız" olduğunu savunmuştu.

İran, süreci durdurabilmek için İsrail ve ABD'nin saldırıları sonrasında askıya aldığı denetimlerin yeniden başlamasını sağlayacak şekilde UAEA ile 9 Eylül'de Kahire'de anlaşmaya varmış ancak Avrupa ülkeleri tarafından olumlu karşılanan bu adım yeterli görülmemişti.

Tahran'a BM yaptırımlarını kaldıran 2231 sayılı BM Güvenlik Konseyi (BMGK) kararında yer alan snapback mekanizmasının işletilmesinin ardından süreç, İran ile Avrupa arasında yapılan görüşmelerde sonuç çıkmayınca 28 Eylül gece yarısı sona erdi ve İran'a BM yaptırımları otomatik olarak yeniden yürürlüğe girmişti.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi, 12 Eylül'de İran'ın bu durumda Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'ndan (NPT) çekilmek dahil adımlar atabileceğini söylemişti.

İran Dışişleri Bakanlığı tarafından 18 Ekim'de yapılan yazılı açıklamada, ülkeye BM yaptırımlarının geri getirilmesini sağlayan 2231 sayılı BMGK kararının önceden belirlendiği üzere resmen sona erdiği ifade edilmişti.

UAEA Başkanı Grossi, BMGK kararı uyarınca her yıl 3 ayda bir İran'ın nükleer faaliyetleri hakkında rapor hazırlayarak, UAEA Yönetim Kuruluna sunuyordu.

Grossi'nin mayıs ayında sunduğu ve İran'ın nükleer faaliyetlerini eleştiren rapor sonrasında İsrail ve ABD haziranda İran'a saldırılar başlatmıştı. İranlı yetkililer, Grossi'nin raporunun saldırılara yol açtığını öne sürmüştü.

AA